Over ‘Aan het volk van Nederland’ (1781). “Het is […] niet sinds gisteren of eergisteren dat men U bedriegt en mishandelt.” Dat stond in het anonieme pamflet ‘Aan het Volk van Nederland’ uit 1781. Als aanklacht tegen de Oranje-stadhouder en zijn incrowd: mannen die zich voordeden als beschermers van de vrijheid, maar die vooral hun eigen macht wilden veiligstellen. Ze beloofden het volk inspraak, maar legden in feite een juk op “Uw vrije halzen”.
Ruim twee eeuwen later. De toon is veranderd, maar de tactiek is hetzelfde. Populistische politici beloven het volk een stem, beweren namens ‘de gewone man’ te spreken, en schermen met vrijheid, autonomie en nationale trots. Maar wie goed kijkt, ziet dat er zelden echte democratische vernieuwing plaatsvindt. Integendeel: er wordt verdeeldheid gezaaid en instituties worden ondermijnd.
Mensen krijgen de boodschap dat zij onderdrukt worden door een elite. Terwijl de verlossing nabij is als zij maar de juiste leider volgen. Die leider blijkt vaak een nieuwe machthebber die het oude spel in eigentijdse bewoordingen speelt. We ruilen de stadhouder in voor een sterke man met een socialmedia-account.
De les van het pamflet (honderd jaar na het verschijnen werd ontdekt dat de schrijver Joan Derk van der Capellen tot den Pol was) is: wantrouw diegenen die de democratie gebruiken als opstap naar macht.