Haat in de spiegel

Over Het Nationaalsocialisme als Rancuneleer, en het inleidende essay van Bas Heijne Met de Moed der Wanhoop

Hoewel Ter Braak dat betreurde, heeft zijn essay “Het Nationaalsocialisme als Rancuneleer” de NSB in 1937 waarschijnlijk geen stemmen gekost.

Gelukkig brengt Bas Heijne dit essay weer onder onze aandacht, met een inleidend essay: “Met de Moed der Wanhoop”.

Een essay over een essay dus, en daar geef ik hier dan weer een samenvatting van. Een kwestie van gestileerd destilleren, doorkoken tot de kern van de zaak overblijft. Omdat het zo belangrijk is.

De kern

De kern van beide essays: rancune, afgunst, ressentiment is een belangrijke drijfveer in de politiek.

Want, zegt Ter Braak, mensen zijn sociaal en biologisch ongelijk. De belofte van de democratie is daarom loos en zorgt voor een grote teleurstelling en rancune.

De eigen werkelijkheid

Heijne haalt Ter Braak als volgt aan: die rancune wordt veroorzaakt door de kloof tussen “het recht op alles” en “het bezit van weinig”. En: “Van ‘durf te weten’ van de Verlichting maakt het nationaalsocialisme ‘durf te haten’.”

De haat “tegen degenen die ons kleineren en bedreigen” [wordt] “door de democtatie gereguleerd”. En daarom, stelt Heijne in navolging van Ter Braak, “wil het nationaalsocialisme de democratie […] vernietigen”.

De haat, de rancune, schept een eigen werkelijkheid – vat Heijne het standpunt van het nationaalsocialisme en van de huidige populisten en ‘feitenvrijen’ samen – “waarin de waarheid er niet langer toe doet en leugens en ‘alternatieve feiten’ de dienst uitmaken.”

Verbinding, dialoog?

En deze eigen werkelijkheid laat zich niet met redelijke argumenten ompraten, want dat ziet de “rancunemens van Ter Braak” […] “enkel als een aanslag op zijn gevoel van eigenwaarde”, alle pogingen tot verbinding en dialoog ten spijt.

Zo houden Ter Braak en Heijne ons een spiegel voor: Waar haat de politiek beheerst, dreigen democratie en wetenschap ten onder te gaan.

Lees erover in het boekje https://uitgeverijprometheus.nl/catalogus/het-nationaalsocialisme-als-rancuneleer.html.