Op 1 oktober 2024 gaf filosoof Marc Slors een lezing voor de Vereniging, waarin hij sprak over bewustzijn en vrije wil binnen de wetenschap van vandaag. Volgens veel neurowetenschappelijke bevindingen lijkt het alsof onze vrije wil eigenlijk een soort “illusie” is, oftewel iets wat niet echt bestaat. Slors stelde echter dat dit een te simpele conclusie is. Hij benadrukte dat de manier waarop mensen beslissingen nemen en bewust dingen ervaren, niet zomaar is terug te brengen tot een simpele machine of tot vaste regels die alles voor ons bepalen.
In zijn verhaal legde Slors uit dat ons gedrag wordt beïnvloed door onbewuste invloeden (die we zelf niet bewust sturen) én bewuste keuzes (waarvan we ons wel bewust zijn). Door deze twee samen te bekijken, kunnen we vrije wil op een nieuwe manier begrijpen. Hij riep op om verschillende vakgebieden samen te brengen – zoals filosofie, psychologie en neurowetenschap – zodat we een dieper inzicht kunnen krijgen in wat bewustzijn precies is en hoe het werkt.
Cultuur bepaalt de mens en cultuur is een veelal onbewust automatisme dat generatie op generatie overgedragen wordt. De mens is een slim kuddedier en dat past slecht bij ons zelfbeeld van autonome individuen. We denken veelal niet na over de conventies die generatie op generatie meegaan. Dit heeft niet alleen voordelen – denk aan een sterk gevoel voor verbondenheid – maar ook nadelen, zoals vooroordelen, group think en onverdraagzaamheid.
Slors besteedde aandacht aan het idee van het “zelf”, wat betekent hoe wij onszelf zien en wie we denken dat we zijn. Dit wordt sterk beïnvloed door onze sociale en culturele omgeving. Bijvoorbeeld, de normen en waarden van onze cultuur, evenals de mensen om ons heen, beïnvloeden vaak onze keuzes en onze manier van kijken naar de wereld, soms zonder dat we ons daarvan bewust zijn. Door hier rekening mee te houden, kunnen we volgens Slors een vollediger beeld krijgen van hoe mensen keuzes maken. Dit bredere perspectief kan ons helpen om niet alleen beter te begrijpen hoe we als individu verantwoordelijkheid dragen, maar ook om te zien hoe we in onze ervaringen met elkaar verbonden zijn.
Slors’ ideeën zijn te koppelen aan het concept van “het wilde denken” van de Franse antropoloog Claude Lévi-Strauss. Lévi-Strauss stelt dat cultuur en onze vaste denkpatronen sterk bepalen hoe we de wereld om ons heen waarnemen en interpreteren. Ook volgens Slors beïnvloedt cultuur onze kijk op vrije wil en bewustzijn.
Daarnaast vertoont Slors’ benadering overeenkomsten met “De Lof Der Wijsbegeerte” van Maurice Merleau-Ponty, een andere Franse filosoof. Merleau-Ponty vond dat we de wereld en onszelf ervaren door ons lichaam en onze zintuigen, zoals wat we zien en horen. Volgens hem is ons bewustzijn altijd verbonden met ons lichaam. Slors sluit zich hierbij aan, omdat hij stelt dat zowel ons fysieke lichaam als onze persoonlijke ervaringen samen ons bewustzijn en onze vrije wil vormen en beïnvloeden.