Even stilstaan bij de inspiratiebronnen voor de social media. Het kan geen kwaad om na te denken over waarin Charles Darwin en de chaostheoritici verschillen en hoe dat verschil doorwerkt in onze opvattingen over de social media.
Charles Darwin
We weten het. De ontwikkelingsleer van Charles Darwin gaat uit van de biologische verschijnselen van de veranderlijkheid van de levende wezens, de erfelijkheid, de overproductie aan nakomelingschap. Vanwege deze overproductie ontstaat er een strijd om het bestaan. Diegenen die vanwege ongunstige eigenschappen de strijd niet kunnen doorstaan, kunnen zich niet voortplanten en sterven uit. De beter aangepasten (door mutaties) blijven leven en zetten het ras met deze eigenschappen voort.
Het doelmatige overleeft dus, en het minder aangepaste, ondoelmatige gaat ten gronde. Evolutie was het toverwoord waarmee men in de tweede helft van de negentiende eeuw alle raadsels meende te kunnen oplossen. Het was niet alleen een algemeen principe voor ontwikkeling, het was ook nog eens een zeer aanschouwelijke voorstelling. Het was een verklaring in de vorm van een geleidelijke, bijna onmerkbare ontwikkeling.
Complexiteitstheorie, chaostheorie
Natuurlijke systemen, ook wel op te vatten als complex-dynamische systemen, zijn erg moeilijk te modelleren, dat wil zeggen te voorspellen. Kijk bijvoorbeeld maar naar het weer, de bewegingen van een complexe slinger, de vorm van een boom. In de wiskunde zijn er systemen ontdekt die met een zeer klein aantal regeltjes, deze zeer complexe dynamiek kunnen beschrijven.
Een voorbeeld is de Koch-kromme: één simpel regeltje voor een complexe figuur. Een ander voorbeeld vind je in de Mandelbrot-verzamelingen. Wanneer je zo’n simpel regeltje combineert met een aantal, willekeurige, externe invloeden, krijg je een prachtig model voor groei zoals die in de natuur plaatsvindt. Ze geven een eenvoudige verklaring van zeer complexe natuurlijke vormen, zoals de kustlijnen, groei van bomen, vorm van bladeren van bijvoorbeeld varens.
Niet alleen voor vormen, ook voor complexe bewegingen bieden zulke eenvoudige regelsystemen een beschrijving. Bijvoorbeeld de beschrijving van het Lorenz-waterrad, een beroemd chaotisch systeem. Wanneer je deze bewegingen op een bepaalde manier codeert in een driedimensionale ruimte, krijg je een regelmatig figuur: een attractor. Wanneer je in dergelijke systemen de beginvoorwaarden anders kiest, krijg je een andere attractor.
Orde
De stelling van de theoretici van de complexiteitstheorie is dat orde ontstaat op de rand van de chaos in de vorm van attractoren, en dat er maar een beperkt aantal mogelijke attractoren zijn. De orde ontstaat als gevolg van de eigenschappen die de samenstellende delen dragen: de toegevoegde orde.
Wiskundigen hanteren het uitgangspunt dat complex-dynamische systemen drie klassen van gedrag vertonen: vast, periodiek en chaotisch. Op het overgangsgebied tussen orde en chaos, op dat evenwichtspunt, bestaat een uitstekend regelmechanismen (klein invoersignaal: grote veranderingen). Bijvoorbeeld de celmembranen in ons lichaam die vrijwel tussen vaste en vloeibare toestand zitten: een kleine verandering daar heeft grote, vaak nuttige gevolgen.
Vergelijking
De darwinistische evolutieleer geeft geen verklaring voor sprongen in de ontwikkeling, de relatief korte tijd waarin selectie en adaptatie plaatsvindt, en voor functieloze vormen. Onder de evolutiegedachte van Darwin zijn alle vormen in principe mogelijk.
Onder de complexiteitstheorie zijn alleen die vormen mogelijk die een attractor vormen: bepaalde vormen zijn vanwege de ordenende principes van de samenstellende delen onmogelijk. In het veld van de morfologische mogelijkheden zijn slechts enkele attractoren, toestanden waarin het complex-dynamische systeem uiteindelijk terechtkomt.
De link van de chaostheorie met de social media is snel gelegd. Vooral als je waarneemt dat de netwerken van de social media best grillig kunnen zijn, maar zich ook in enkele vaak herkenbare toestanden kunnen bevinden…