Over "Grenzen van de gemeenschap - Kritiek van radicale sociale bewegingen, een politiek-sociale filosofie over de tegenstelling tussen gemeenschap en maatschappij" van Helmuth Plessner.

Het boek stamt uit 1924 en is heruitgegeven en wordt ingeleid door Jan Vorstenbosch in 2021. Zijn uitstekende inleiding maakt het lastig toegankelijke boek een stuk benaderbaarder.

Plessner onderscheidt twee categorieën samenlevingen: 1) de Gemeenschap (die kan ontsporen, naar links - USSR, naar rechts - het nazisme), 2) de Maatschappij (alles wat mensen bindt, de sociale sfeer, noodzakelijk voor de ontwikkeling van mensen).

Gewalt

Zijn vraag: Is de ideale samenleving zonder geweld mogelijk? ('Gewalt' staat namelijk ook voor een vorm van bestuur, zoals in zijn tijd zal blijken…) Waar staat het Sociaal Radicalisme? Is het Gemeenschappelijk of Maatschappelijk?

Plessner schrijft een kritiek op het sociaal radicalisme in dit essay uit 1924. Daarin behandelt hij de kwestie van verschillende vormen van menselijk samenleven. Hij verkent de tegenstelling tussen het gemeenschapsleven en het sociale leven. Hij bekritiseert de pleitbezorgers van een gemeenschapsorde, die hij beschuldigt van sociaal radicalisme.

Samenleving boven gemeenschap

Hij acht de moderne samenleving en haar kansen sterk: hij verkiest maatschappij boven gemeenschap. Alleen zo'n samenleving biedt mensen de nodige ruimte en afstand tot anderen en zichzelf, van waaruit ze voortdurend nieuwe dingen kunnen ontwerpen en uitproberen. De gemeenschap schendt deze fundamentele menselijke behoefte door het in één beeld, één enkel idee te willen samenbundelen.

Plessner schreef vooral tegen de jeugdbewegingen van zijn tijd (de eerste decennia van de twintigste eeuw) en hun neiging om te streven naar radicale omwentelingen in sociale omstandigheden via "gemeenschap van bloed". En hij verzette zich tegelijkertijd ook tegen de marxistische beweging die zich uitte in een "gemeenschap van dingen".

Alleen op de plank

Als theoretisch werk staat het boek volledig eenzaam op de plank van de bibliotheek in Duitsland in die jaren van het ontwikkelende radicalisme. Pas in het begin van de jaren tachtig krijgt het internationale belangstelling.

Een actueel dilemma, en tegelijktijd ook een semantische kwestie: een opgelegde gemeenschap versus de maatschappij die ons zou kunnen binden... Laten we ons uiteendrijven door ingebeelde tegenstellingen of zoeken we samen naar wat het leven de moeite waard maakt?