Over This is Not Propaganda, Peter Pomerantsev

Dit boek laat zien dat er een informatieoorlog gaande is die via de media en online uitgevochten wordt, onder meer met hulp van zogenaamde trollenfabrieken die via fake accounts in online communities rond politieke kwesties grote hoeveelheden non-informatie en leugens verspreiden.

Opvallend is dat het in die informatieoorlog niet zozeer om leugens lijkt te gaan, maar dat feiten er helemaal niet meer toe lijken te doen.

Met de bewegingen in Rusland en Oekraïne is dit gedachtegoed relevanter dan ooit. De uitzending van Medialogica gisteren maakte dat eens te meer duidelijk.

De pot en de ketel

In de uitzending van Medialogica van 22 februari 2022 komt Peter Pomerantsev uitgebreid aan het woord, onder meer over de informatieoorlog die Poetin op dit moment voert als onderlegger voor zijn inval in Oekraïne. "Het verhaal van de Russiche media is: Er is hysterie in het Westen. Amerika kraamt onzin uit. Rusland heeft het niet over oorlog en Poetin is de vredesstichter. Amerika heeft de economie van Oekraïne juist verwoest door het steeds over oorlog te hebben."

Want, als de Russische media het over de 'informatieoorlog' hebben, bedoelen ze volgens Pomerantsev iets dat ingaat tegen de revisionistische geschiedschrijving van de Russische Sovjetunie. Namelijk: de Sovjetunie verloor de Koude Oorlog, niet vanwege de slechte economie of zijn slechte instituties of zijn mensenrechtenschendingen, maar door de informatieoorlog uit het Westen. Een typisch geval van de pot die de ketel verwijt dat ie zwart is.

Geen vertrouwen

Dat verhaal - de aanval van het Westen op de waarden van Rusland - wordt steeds weer herhaald zonder dat er alternatieven getoond worden. Dat verhaal sluit aan bij het complotdenken en het ondermijnt het vertrouwen in de communicatie. Want, er is geen onderscheid meer tussen de communicatie door een trollenfabriek die gesteund wordt door de Russische staat en de communicatie door bijvoorbeeld de BBC. Het is allemaal onderdeel van de informatieoorlog.

Pomerantsev legt hiermee de kern van het probleem bloot: namelijk dat de Russische staatsmedia openlijk toegeven dat ze een informatieoorlog voeren, omdat ze daartoe wel gedwongen worden vanwege de informatieoorlog die de Westerse media voeren.

Het nieuwe liegen: feiten doen er niet toe

In zijn boek This is Not Propaganda spreekt Pomerantsev over de trollenfabrieken en de gesponsorde media rond onder meer ISIS, Trump, Duterte en Poetin. "Poetin kwam tijdens de annexatie van de Krim [in 2014] door zijn leger op de internationale televisie. Hij verklaarde met een grijns dat er geen Russische soldaten op de Krim waren, terwijl iedereen wist dat die er wel waren. Later gaf hij even terloops toe dat die soldaten er toch waren."

"Toen loog Poetin. Maar niet in de zin dat hij probeerde de ene realiteit door een andere te vervangen. Hij zei gewoon dat de feiten er niet toe doen. Op diezelfde manier staat Donald Trump bekend om zijn idee van wat waarheid is of wat de feiten zijn. Toch is dit op geen enkele manier een belemmering voor zijn succes geweest."

Waarom aan beide fronten?

De technologie van de sociale media, in combinatie met een wereldbeeld waarin alle informatie een wapen is, ondermijnt de onschendbaarheid van de feiten. Pomerantsev: "Maar in plaats van me af te vragen waarom feiten irrelevant zijn geworden, zou ik moeten nagaan waarom ze ooit relevant waren in politieke redevoeringen. En waarom we vergelijkbare tactieken zien bij beide voormalige supermachten van de Koude Oorlog?"

Pomerantsev geeft een verhelderend maar ook beangstigend antwoord. "Aantrekkelijk is de politicus die een grote show maakt van het verwerpen van feiten, die plezier heeft in het spuien van onzin, die zich overgeeft aan een anarchistische bevrijding van coherentie en van de treurige realiteit."

Nostalgie als drijfveer

Daarom stemden zoveel Amerikanen op Trump, een man met zo weinig achting voor zingeving, met zoveel tegenstrijdige berichten. Veel kiezers vonden dat ze geen onderdeel uitmaakten van een toekomst waarin de feiten ertoe doen. Pomerantsev: "En het is geen toeval dat zo veel politici nu gedreven worden door nostalgie. De internettrollenlegers van Poetin verkopen dromen van een hersteld Russisch rijk; Trump tweette dat hij 'America Great Again' zal maken; Turkse en Hongaarse media dromen van spookbeelden van oude grootsheid."

Het antwoord van Pomerantsev geeft meteen een sleutel voor een deur die maar eens open moet gaan. Wie de schoen past zou hem aan moeten trekken. Namelijk: Geef de feiten weer hun plek door herhaalbaar, consistent en controleerbaar onderzoek, leer de jeugd wat denken inhoudt en blijf de feitenvrijen geduldig bestrijden.

Lees daar meer over in mijn andere blogs over dit onderwerp.

Kijk hier, zolang het nog kan naar de uitzending van Medialogica van 22 februari 2022.