Opiniemaker Brian Klaas vraagt zich in The Washington Post van 25 januari 2021 af waarom het zo moeilijk is om (Trumpiaanse) samenzweringsaanhangers van hun geloof te brengen, te ‘deprogrammeren’, ook al zouden de feiten daarbij kunnen helpen.

Samenzweringstheorieën en hun aanhangers staan juist nu in de belangstelling en onderzoek ernaar krijgt juist nu urgentie. De bevindingen: als mensen eenmaal ver genoeg zijn gegaan in hun conspiratiedenken, is de weg terug voor hen bijkans onmogelijk.

Dualistische kosmologie

Brian Klaas wijt dit aan de eeuwenoude, naïeve ‘dualistische kosmologie’ die de samenzweerders aanhangen. Zij zien de wereld als een strijdtoneel tussen twee tegengestelde krachten: de goede, spirituele wereld van het licht, en de kwade, materiële wereld van de duisternis.

Als in een Stephen Spielberg-film is alles voor hen een heldhaftige strijd tussen goed en kwaad. Dat maakt het lastig om hen met emotieloos, overduidelijk bewijsmateriaal te overtuigen. Zij vechten immers een epische strijd tegen een schimmige kliek en kunnen daarbij geen heldere afwegingen maken.

De puppet master

Daar komt bij, aldus Brian Klaas, dat diegenen die de samenzweringstheorieën proberen te ontkrachten, precies die mensen zijn die door de ‘gelovers’ gewantrouwd worden. Wie, bijvoorbeeld, denkt dat de media beheerst worden door een sinistere, onzichtbare ‘puppet master’, raakt niet overtuigd door de fact checks door diezelfde media.

Onderzoek geeft aan dat het corrigeren van valse percepties contraproductief werkt: hoe luider de tegenwerpingen, hoe steviger het geloof in een rookgordijn. De massa-waanvoorstellingen lijken zo te zijn ingericht dat ze bestand zijn tegen ontmaskering: wat er ook tegen wordt ingebracht, er is altijd een andere, betere verklaring.

Alles lijkt mogelijk

Adepten van samenzweringstheorieën geloven zelfs vaak claims die elkaar uitsluiten en tegenspreken. Alles lijkt mogelijk als het gaat om de instandhouding van hun aannames.

Het belangrijkste, echter, stelt Brian Klaas, is dat samenzweringstheorieën voor zeer velen gewoonweg ‘fun’ zijn, en dat zijn niet alleen de ‘wappies’ en de weirdo’s maar grote groepen met maatschappelijke statuur, zoals kerkgemeenschappen en yoga-scholen. Daardoor is ‘deprogrammeren’ alleen maar lastiger.

Daarom

Daarom moeten we aandacht blijven besteden aan de samenzweringsdenkers en zijn we verplicht hen waar mogelijk wakker te schudden met vragen en feiten. Ook al zijn zij moeilijk van gedachten te veranderen. Zij veroorzaken anders – daarvan zagen we al enkele voorbeelden – onafzienbare maatschappelijke schade.

Lees ook: Perverse trends die we moeten keren
Lees het artikel van Brian Klaas in The Washington Post hier.